ඇෆ්ගනිස්ථානය පාලනය කරන තලේබාන් පරිපාලන ව්යුහය කුමක්ද? ……. විශ්ලේෂණයක්!

කවුද මේ තලේබාන්?

මුල්ලා මොහොමඩ් ඕමාර් සිය සිසුන් සමඟ තලේබාන් සංවිධානය ශක්තිමත් කළේය. පකිස්ථානයේ පූර්ණ සහයෝගය ඇතිව තලේබාන් සංවිධානය වසර කිහිපයක් තුළ ඇෆ්ගනිස්ථානයේ විශාලතම ත්‍රස්ත සංවිධානය බවට පත්විය.

වසර 20 ක් තලේබාන් මර්දනය කළ එක්සත් ජනපද හමුදාව දැන් ඉවත් වී ඇති හෙයින් සැඟවී සිටි තලේබාන් සංවිධානය පහසුවෙන් ඇෆ්ගනිස්ථානය ආක්රමණය කර අල්ලාගෙන ඇත. ඇෆ්ගනිස්ථානයේ කාබුල් අගනුවර අල්ලා ගැනීමෙන් තලේබාන් සංවිධානය නිල වශයෙන් සිය බලය සියතට ගෙන තිබේ. ඇෆ්ගනිස්ථානයේ ඉස්ලාමීය එමිරේට් නමින් නිල වශයෙන් රට නැවත නම් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය අඛණ්ඩව සිදු වන විට තලේබාන් සංවිධානයේ පරිපාලන ව්යුහය කෙබඳු වේද සහ එහි දේශපාලන පෞරුෂයන් කවුරුන්ද යන්න පිළිබඳව විවිධ ප්රශ්න මතු වෙමින් තිබේ.

තලේබාන් සංවිධානය ආරම්භ කළේ මුල්ලා මොහොමඩ් ඕමාර් විසින් බව අපි සැම දෙනාම දනිමු. නමුත් එම සංවිධානයේ වර්තමාන නායකයින් කවුරුන්දැයි අපගෙන් බොහෝ දෙනෙකුට විශ්වාස නැත. ඊලඟ යුද්ධය ආරම්භ වන තුරුම ඇෆ්ගනිස්ථානය තලේබාන් සංවිධානය අත තිබූ හෙයින් ඇෆ්ගනිස්ථානයේ ඉස්ලාමීය එමිරේට් පාලනය කිරීමට තලේබාන් සංවිධානය කවුරුන්දැයි දැන් විස්තරාත්මකව දැක ගත හැකිය.

තලේබාන් සංවිධානයේ ආරම්භය හා සංවර්ධනය ..!

“අපි ඇෆ්ගනිස්ථානය දූෂිත දේශපාලනඥයින්ගේ ග්‍රහණයෙන් මුදාගෙන ඉස්ලාමීය මූලධර්ම හා මූලධර්ම පිළිපදිමින් ඇෆ්ගන් ජනතාවට පිරිසිදු පාලනයක් ලබා දෙන්නෙමු!”

1994 දී ඇෆ්ගන් රජයට එරෙහිව කැරලිකරුවන්ගේ සන්ධානයකින් තලේබාන් සංවිධානය පිහිටුවන ලදී.

පෂ්තෝ භාෂාවෙන් “තලේබාන්” යන්නෙහි තේරුම ශිෂ්යයන් යන්නයි. මෙම සංවිධානය පිහිටුවනු ලැබුවේ ඉස්ලාමය කෙරෙහි දැඩි ඇල්මක් දැක්වූ සිසුන් කැරලිකරුවන් වීමෙන් පසුව ය.

සෝවියට් සංගමය  (Soviet Union) සහ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය (USA) අතර පැවති යුද්ධය තලේබාන් සංවිධානය ගොඩනැගීමට එක් හේතුවක් විය.

1978 දී ඇෆ්ගනිස්ථානයේ වමේ බලයට පත්වූයේ සෝවියට් දේශයේ සහයෝගයෙනි.

සෝවියට් හමුදා එය වාසිදායක ලෙස භාවිතා කළ අතර පාලන බලය පෙරලා වසරක් ඇතුළත ඇෆ්ගනිස්ථානය ආක්‍රමණය කළහ.

එකල ඇෆ්ගනිස්ථානය අල්ලා ගැනීමෙන් සෝවියට් දේශය පලවා හැරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ ආධාරයෙන් පෙළ ගැසුණේ මුජාහිදීන් ය.

සෝවියට් සංගමය පෙරලා දැමීම සඳහා මුජාහිදීන් සංවිධානයට ආයුධ සහ මූල්‍යමය ආධාර සැපයීමේදී එක්සත් ජනපදය මිත්‍ර පාක්ෂිකයින් සමඟ සිටියේය. එක්සත් ජනපදයේ උදව් ඇතිව මුජාහිදීන් විරෝධය දැක්වීම නිසා සෝවියට් හමුදාව විශාල පසුබෑමකට ලක් විය.

ඉස්ලාමීය සටන්කාමී කණ්ඩායම් සමඟ වසර 10 කට ආසන්න කාලයක් සටන් කිරීමෙන් පසු 1988 දී සෝවියට් හමුදාව ඇෆ්ගනිස්ථානයෙන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් විය.

එක්සත් ජනපදයේ උදව් ඇතිව ජයග්‍රහණය ප්‍රකාශ කළ ඉස්ලාමීය සටන්කාමී කණ්ඩායම් අතර සමගියක් නොමැති වීම නිසා ඔවුන් අතර ඇති ලොකුම ගැටුම පැන නැගුනි.

එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මුජාහිදීන් එක් පැත්තකින් බෙදී ගිය අතර අනෙක් පැත්තෙන් සමහර ඉස්ලාමීය සටන්කාමීන්. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇෆ්ගනිස්ථානය යළිත් නොසන්සුන්කාරී දේශයක් බවට පත් විය.

ඉස්ලාම්වාදීන් වුවද ඔවුන් කණ්ඩායම් කිහිපයකට බෙදී ගැටුම් ඇති කර ගත්හ.

එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇෆ්ගනිස්ථානයේ සිවිල් යුද්ධයක් ඇති විය. වසර කිහිපයකට පසු, 1994 දී පකිස්ථානයේ සහයෝගය ඇතිව තලේබාන් සංවිධානය පිහිටුවන ලදී.

සංවිධානයේ නිර්මාතෘ මුල්ලා මොහොමඩ් ඕමාර් තම සිසුන් සමඟ තලේබාන් සංවිධානය ශක්තිමත් කළේය. පාකිස්තානය සිය පූර්ණ සහයෝගය ලබා දී වසර කිහිපයක් ඇතුළත ඇෆ්ගනිස්ථානයේ විශාලතම ත්‍රස්ත සංවිධානය ලෙස තලේබාන් සංවිධානය ඉස්මතු විය.

තලේබාන් සංවිධානය “පිරිසිදු ඉස්ලාමීය පාලනය” යන සටන් පාඨය යටතේ ඇෆ්ගනිස්ථානයේ වීදි පුරා සැරිසරමින් 1996 දී එවකට මුජාහිදීන් සංවිධානයේ ප්රධානියා වූ බුර්හානුදීන් රබ්බානිගෙන් 1996 දී ඇෆ්ගනිස්ථානයේ අගනුවර වන කාබුල් අල්ලා ගැනීම සඳහා සිය දේශසීමා ක්රමයෙන් ව්යාප්ත කළේය.

ඔවුන් බලයට පත් වූ විගස තලේබාන් සංවිධානය ඇෆ්ගනිස්ථානයේ දැඩි නීති පැනවීය.

ඉස්ලාමීය ෂරියා නීතිය දැඩි ලෙස ක්‍රියාත්මක කෙරිණි. පිරිමින්ට රැවුල වවන ලෙස බල කෙරුනි, රූපවාහිනිය සහ චිත්‍රපට තහනම් කරන ලදී, කාන්තාවන්ට මුහුණු ආවරණය කර ගත යුතු අතර, කාන්තාවන්ට රිය පැදවීමට හෝ නිවසින් එළියට යාමට ද තහනම් විය.

ඊට අමතරව පකිස්ථානු සහයෝගය ඇතිව අල්කයිඩා ත්‍රස්ත සංවිධානය ශක්තිමත් කිරීමට තලේබාන් සංවිධානය උදව් කළේය.

එක්සත් ජනපද ප්‍රහාරයන්ට චෝදනා එල්ල වූ ඔසාමා බින් ලාඩන්ට රැකවරණය   දුන් , පකිස්ථානු හිතවාදී තලේබාන් සංවිධානය ඉදිරි වසර 20 තුළ තම සංවිධානය අඩපණ කර තිබේ.

2001 දී ඇෆ්ගනිස්ථානයට එරෙහිව යුද්ධ කළ එක්සත් ජනපදය , තලේබාන් සංවිධානය පලවා හැරීම සඳහා හමුදාව යැව්වා.

දැන් වසර 20 කට පසු තලේබාන් සංවිධානය ඇෆ්ගනිස්ථානය නැවත අත්පත් කර ගෙන ඇත.

ඛනිජ ලවණ වලින් පොහොසත් සුන්දර ඇෆ්ගනිස්ථානය වසර 40 කට පෙර සෝවියට් දේශය විසින් ඉලක්ක කර ගැනීම කණගාටුවට කරුණකි.

එතෙක් සාමයේ තෝතැන්නක්ව පැවති රට එක්සත් ජනපදය හා පකිස්ථානය මැදිහත් වීමෙන් , පසුගිය වසර 20 ක කාලය තුළ නොසන්සුන්තාවයේ තෝතැන්නක්ව පැවතිණි.

තලේබාන් සංවිධානයේ කුළුණු : –

* මුල්ලා මොහොමඩ් ඕමාර් (1994-2015)

මුල්ලා මොහොමඩ් ඕමාර් යනු තලේබාන් සංවිධානයේ නිර්මාතෘවරයාය.

ඉස්ලාමීය පූජකයෙකු ලෙස හැඳින්වූ ඔහු තම සිසුන් තලේබාන් සංවිධානය සඳහා බලමුලු ගැන්වූ අයෙකි. මුල්ලා මොහොමඩ් ඕමාර් හැඳින්වෙන්නේ “ඇදහිල්ලේ අණ දෙන නිලධාරියා” ලෙස ය.

ඔහු 2013 දී ක්ෂය රෝගයෙන් මිය ගියා. නමුත් ඔහුගේ අතුරුදහන් වීමේ පුවත රහසිගතව තබා 2015 දී නිකුත් කරන ලදී.

* මුල්ලා අක්තාර් මන්සූර් (2015-2016)

තලේබාන් නිර්මාතෘ මුල්ලා මොහොමඩ් නිල වශයෙන් ඝාතනය කර ඇති බවට වාර්තා වීමත් සමඟ මුල්ලා අක්තාර් මන්සූර් 2015 දී තලේබාන් සංවිධානයේ නව නායකයා ලෙස තේරී පත් විය.

කෙසේ වෙතත්, 2016 දී ලූකෂෙන්කෝගේ රජය පරාජය කිරීමට ඔවුන්ගේ සංඛ්‍යාව ප්‍රමාණවත් නොවන බව ඔහු පිළිගත්තේය.

* ලවී හිබතුල්ලා අකුන්සාඩා (2016- වර්තමානය)

2016 තලේබාන් නායක මන්සූර්ගේ ඝාතනයෙන් පසු එම සංවිධානයේ නව නායකයා ලෙස මව්ල්වි හිබතුල්ලා අකුන්සාඩා තේරී පත් විය.

වර්තමාන තලේබාන් නායකයා වන්නේ ඉස්ලාමීය පූජක මෞල්වි හිබතුල්ලා අකුන්ද්සාදාය. 60 හැවිරිදි ඔහු උපන්නේ ඇෆ්ගනිස්ථානයේ කන්දහාර් ප්‍රදේශයේය.

මුජාහිදීන් සංවිධානය බිඳී ගිය විට ඔහු එයින් ඉවත් වූ අතර පසුව පාකිස්තානයේ පිටුබලය ලබන තලේබාන් සංවිධානයට සම්බන්ධ විය.

තලේබාන් සංවිධානයේ දෙවන නායකයා වූ මන්සූර්, පකිස්ථානයේදී එක්සත් ජනපද හමුදා විසින් ඝාතනය කරන විට තලේබාන් හමුදාපතිවරයා වීම විශේෂත්වයකි.

තලේබාන් සංවිධානය මුළුමනින්ම ඇෆ්ගනිස්ථානය අත්පත් කරගෙන සිටින හෙයින් ජනාධිපති අෂ්රෆ් ඝානි බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු ඇෆ්ගනිස්ථානයේ නිල නායකයා ලෙස ඊනියා තලේබාන් සංවිධානයේ උත්තරීතර අණ දෙන නිලධාරියා ඊයේ වැඩ භාර ගත්තේය.

තලේබාන් නිර්මාතෘ මුල්ලා මොහොමඩ්ගේ නායකත්වයෙන් මෞල්වි හිබතුල්ලා අකුන්සාඩා ඉස්ලාමීය සිසුන් ලක්ෂයකට වැඩි පිරිසක් පුහුණු කර තලේබාන් සංවිධානයට සම්බන්ධ වීම කැපී පෙනේ.

ඔහු 2015 දී තලේබාන් උප සභාපති ලෙස වැඩ භාර ගත් අතර දැනට එහි සභාපතිත්වය දරයි. ඉස්ලාමීය තලේබාන් ලෙස ප්‍රචලිත මෞල්වි හිබතුල්ලා යනු ඉස්ලාමීය පොත් රාශියක් ලියා ප්‍රකාශයට පත් කළ ආගමික ගුරුවරයෙකි.

කාබුල් අගනුවර මූලස්ථානය කරගත් තලේබාන් සංවිධානය ඇෆ්ගනිස්ථානය පාලනය කරන බව කියවේ.

තලේබාන් සංවිධානයේ වර්තමාන පරිපාලන ව්‍යුහය: –

* ඇෆ්ගනිස්ථානයේ මීළඟ උප ජනාධිපති ලෙස ඇෆ්ගනිස්ථානයේ ඉස්ලාමීය එමිරේට්ස්හි නායක මෞල්වි හිබතුල්ලා අගුංසාඩා පත් කෙරෙන බව තහවුරු වී ඇත.

* උප ජනාධිපතිවරු

1. මුල්ලා අබ්දුල් ගානි බාර්දාර් – තලේබාන් සම නිර්මාතෘ

2. මුල්ලා මොහොමඩ් යාකූබ් – තලේබාන් නිර්මාතෘ මුල්ලා මොහොමඩ් ඕමාර්ගේ පුත්රයා. තලේබාන් හමුදාපති.

3. සිරජුදීන් හකානි- සිරාජුදීන් හකානි. හකානි ත්‍රස්තවාදී සංවිධානයක නායකයා ය.

මේ හැර, හමුදා, බුද්ධි අංශ, දේශපාලනය සහ ආර්ථික විද්‍යාව සඳහා කවුන්සිලයේ සාමාජිකයින් 26 දෙනෙකු සහ වෙනම ඇමතිවරුන් පත් කිරීමට අපේක්‍ෂා කෙරේ.

(ජාත්‍යන්තර සඟරාවල පළ වූ දත්ත පදනම් කරගෙන මේ ආකාරයේ කළමනාකරණය කල ව්‍යුහාත්මක තොරතුරු මෙහි සඳහන් වේ)

 

 

 

 

– සේ. බාලාජි
පරිවර්තනය : ජීවන්